Wanneer de Hartbessenmaan Spreekt

20 juni 2023

Ode’imini-giizis noongom. Aaniin dash wenji-izhinikaazod a’aw giizis? Betoo aanish nookomisiban gii-minwendan ode’iminan…

 “We leven nu in de maan van de hartbessen (maand van de aardbeien; juni). Waarom heet deze maan zo? Ze heet zo omdat mijn grootmoeder zo van aardbeien hield…”

Boozhoo! Hallo! Vandaag wil ik het hebben over een jongen genaamd Ode’imin, de Hart-Bes, die volgens oude overleveringen van het Ojibwe Anishinaabe volk op de Maan woont en nog altijd geëerd wordt als de hoeder van gimishoomisinaan — onze “Grootvader”, zoals we onze mitigwakik, of heilige drum noemen.

Maar voordat ik zijn verhaal vertel wil ik eerst even stilstaan bij, wat wij noemen, waawiyezi-dibik-giizisag: de volle manen.*

Koloniale Amerikanen adopteerden sommige volle-manennamen van Inheemse Schildpadeilandvolken en pasten deze toe op hun eigen kalendersysteem (met name het Juliaanse, en later, het Gregoriaanse stelsel). Onder Anglo-Amerikanen en –Canadezen, geïnspireerd als ze waren door de Inheemse seizoensgebonden activiteiten en de wijze waarop Inheemse mensen naar de natuur kijken, staat de volle maan die in juni schijnt bekend als “Full Strawberry Moon”. Het laat zich raden dat dit een verwijzing is naar de bloeiperiode van de aardbeiplanten op Schildpadeiland gedurende dit seizoen. Deze maanfase is doorgaans de laatste volle maan van ziigwan (de lente) of de eerste van niibin (de zomer).

De Anishinaabeg gebruiken de volgende namen voor de volle manen in dit seizoen:

• Ode'imini-giizis (Aardbeienmaan, letterlijk Hart-Bessenmaan): ** Juni, maan-orbit mei-juni;
• Miini-giizis (Bosbessenmaan, “Buck Moon” volgens de Euro-kolonisators): juli, maan-orbit juni-juli.

Dit jaar rees de Ode'imini-giizis op 3 juni. De Miini-giizis rijst op 3 juli.

MIJN GROOTMOEDER EN HET VERHAAL VAN DE HARTBESSENMAAN

In vroeger tijden (en ook tegenwoordig nog onder onze mensen die de oude traditie volgen) was het vertellen van aardbei-teachings aan de jongeren voorbehouden aan ikwewag (de vrouwen). Ook in de huidige tijd nog laten traditiegetrouwe Ojibwe vrouwen weshkiniigidjig (meisjes) een ritueel ondergaan zodra hun eerste maanperiode aanbreekt, een soort vastentijd waarin ze een jaar lang geen aardbeien mogen eten. Het is ook een tijd waarin ze waardevolle lessen van de ookomisanag (grootmoeders) ontvangen. Daarbij was, en is nog steeds, het verhaal van Ode’imin, de Hart-Bes, verreweg het meest geliefd bij oozhisimaag (de kleinkinderen).

Mijn eigen grootmoeder Willa was zelf ook dol op aardbeien. Hoe vaak bezocht ik haar niet om haar aan te treffen voor haar huis, gebukt over haar aardbeientuintje bezig haar aardbeiplanten te verzorgen — of “heart berries” zoals ze deze noemde. Het is een van vele mooie herinneringen die ik aan haar heb.

Op een dag in juni — ik moet zo’n 15 jaar oud zijn geweest, ik logeerde in mijn jeugd vaak bij mijn grootouders — stonden mijn oma en ik bij haar aardbeientuintje en keken we naar hoe de bloemen bloeiden en het vroege fruit rijpte. Het was toen dat ze me het volgende verhaal vertelde.

“Toen een vreselijke plaag de Anishinaabeg had getroffen was Ode’imin, die even oud was als jij nu, een van de vele kinderen die overleden, en zijn ziel reisde over de Melkweg — door ons volk jiibay-ziibi genoemd, oftewel Rivier van Zielen. Hij werd hierbij vergezeld door Nigig, de Otter, een soort van oshkaabewis (helper) wiens taak het was om, aangezien de tocht vol gevaren was, Ode’imin veilig over de rivier te loodsen. Uiteindelijk kwamen de twee vrienden aan in Gaagige-minawaanigoziwining, het land van eeuwigdurend geluk, en eenmaal daar, aan het eind van de rivier, werden ze ontvangen door manidoog. Deze geesten verschenen aan hen in de hoedanigheid van ookomisag, of grootmoeders. Ode’imin, die een bijzondere jongen was die altijd eerst aan anderen dacht, smeekte de ookomisag om de Anishinaabeg te redden van de verwoestende epidemie die al zoveel slachtoffers had gekost. De ookomisag, onder de indruk van de bewonderingswaardige onbaatzuchtigheid van de knaap, besloten hem weer tot leven te wekken en hem terug naar de aarde te sturen op een missie van wederopleving en hoop. Vervolgens, onder de bekwame begeleiding van zijn leermeester Wenabozho, die ook bekend stond als de Grote Haas, die de jonge knaap leerde om het gedrag van dieren te bestuderen om zo de natuur van de planten te leren kennen en begrijpen, liet Ode’imin zijn volk met vele zaken kennismaken die hun leven beter en gezonder zouden maken. Het belangrijkste van al deze zaken was de oprichting van de midewigaan, of Medicijnhuis, dat tegenwoordig nog altijd bestaat. Het Medicijnhuis wordt bevolkt door onze beste filosofen en genezers en wetenschapsmensen die samen de Midewiwin vormen, een genootschap dat de geschiedenis en taal en de vele tradities van ons volk in leven houdt en zich beijvert om ziektes te genezen. Hierbij is door de eeuwen heen een enorme mate van medicinale kennis van planten en kruiden vergaard die in ons uitgestrekte gebied van wouden en meren en prairies groeien, die vaak aan de genezers wordt doorgegeven door middel van dromen en visioenen.”

Grootmoeder pauzeerde enkele ogenblikken, glimlachte, en zei toen: “Maar misschien nog belangrijker dan de introductie van geneeskrachtige werking van kruiden waren Ode’imin's lessen over iets wat in onze taal mino-bimaadiziwin heet: De Goede Code voor een Lang en Oprecht Leven. Het onderwijzen en naleven van deze code, hun, leidde uiteindelijk tot de fysieke en morele heling van ons volk, dat in die dagen in een erbarmelijke staat verkeerde…”

^{Trouwringset "Ode'imin Giizis Niimiwin (Dans van de Hartbessenmaan)"  Bezoek de webshop voor details van de ringen.}

Mijn nieuwsgierigheid gewekt, vroeg ik aan mijn grootmoeder: “Maar waarom noem je een aardbei eigenlijk ‘hart-bes’? Is dat omdat dat eigenlijk de naam van Ode’imin is? Zijn de aardbeien, ‘of hart-bessen’ zoals je ze noemt, naar hem genoemd?”

Grootmoeder dacht even na en vroeg me toen: “Weet je wat het cardiovasculair systeem is, hun?”** Ik knikte, en vertelde haar enthousiast dat ik dit niet lang geleden in de biologieles was behandeld. Grootmoeders ogen glinsterden terwijl ze zei: “Nishin! Mooi zo! Ons volk noemt de aardbei al sinds mensenheugenis hart-bes omdat een aardbei als een hart is gevormd en het in medicinale gebruik ervan het hart en bloedvaten sterker maakt en geneest.” Ze wees naar een plant dat voor me stond. “Als je goed naar deze plant kijkt zie je dat ’t op het menselijk hart lijkt, en zijn bloedvaten, bladeren, en wortels werken op dezelfde manier als ons hartstelsel dat zich in onze lichamen bevindt. Baashkaabigonii-giizis, de Bloeimaan die we tegenwoordig “de maand juni” noemen, schijnt wanneer de hart-bers rijp wordt. Sinds onze Ojibwe voorouders voor het eerst op aarde waren is dit de tijd van de zomerzonnewende. Tijdens de zonnewende, die meestal ergens tussen de 20e en 22e dag van de maan voorkomt, komt ons volk van oudsher samen om een jaarlijks ceremonie te houden ter viering van de overgang van ziigwan, de lente, in een nieuw seizoen: niibin, de zomer.”

“Maar waarom eet je de hele aardbei op, dus ook de kleine groene blaadjes die boven op de bes groeien, oma? Is dat niet vies?” vroeg ik. “Onze mensen eten ook het groene kroontje van de bes omdat het niet alleen vol met medicijn zit maar ook onderdeel is van de geest van de plant, hun”, antwoorde grootmoeder.” Probeer het maar, je zult zien dat het niet vies is, en je bewijst de hart-bes en je eigen gezondheid een eer door hem in zijn geheel op te eten.” Ze zocht een aardbei uit die mooi dieprood van kleur was, en terwijl het sap van de bes over mijn kin droop zei ik “Hmmm, eigenlijk best wel lekker, oma!” Grootmoeder glimlachte, en weer begonnen haar ogen te glinsteren. “Nishin hun, dat doet me deugd! Maar kom, opa komt zo thuis en ik moet nog beginnen met koken. Pluk maar een handjevol rijpe bessen en neem ze mee naar binnen, dan maak ik daar straks een lekker toetje van…”

Het verhaal van hoe Ode’imin doodging en samen met zijn vriend de otter naar de sterren was gereisd om vervolgens weer terug te keren op aarde om, onder begeleiding van zijn leermeester Wenabozho, zijn volk het Medicijnhuis te brengen en hen leerde hoe ze goed moesten leven, had mijn fantasie geprikkeld en ik was die nacht dan ook te opgewonden om de slaap te kunnen vatten. Omstreeks middernacht hoorde ik mijn grootmoeder de trap op komen en mijn hart klopte in mijn keel toen ze zachtjes op de logeerkamerdeur klopte. Snel kleedde ik mij aan en volgde haar naar beneden. Ik zag het zachte schijnsel van de maan door het keukenraam naar binnen schijnen…We liepen naar buiten, door de bijkeuken waar het naar appels rook, naar de veranda waar grootmoeders schommelstoel stond en waar haar veelkleurige quilt overheen gedrapeerd lag. Grootmoeder, die haar favoriete sjaal met bloemmotief om haar schouders had geslagen, vertelde dat ze op de schommelstoel had gezeten vanaf het moment dat de zon onderging. Met haar ogen gericht op het zuidoosten had ze gewacht tot de volle maan opkwam. En inderdaad, daar hing ze, de hartbesmaan, hoog in de nachtelijke lucht, levensgroot, perfect rond, en omringd met een goudkleurige rand! Het hele uitspansel was verlicht door haar zachte schijnsel; ik zal het vredige beeld van de fruitbomen in mijn grootouders moestuin die in een bijna magische atmosfeer van rust waren gedompeld, nooit vergeten...

En zo stonden we daar, zwijgend. Ik zag vanuit mijn ooghoek dat grootmoeders ogen gesloten waren. Plots fluisterde ze “Luister, hun. Luister naar nookomis (“grootmoeder”: zo noemde mijn grootmoeder de maan). Ze praat tegen ons. Ze vertelt ons vele verhalen uit lang vervlogen tijden…” “Wat vertelt nookomis ons dan, oma?” vroeg ik. “Als je je ogen sluit en goed luistert, hun, zul je nookomis verhalen over Ode’imin horen vertellen, de jongen van jouw leeftijd die naar de Geestenwereld vertrok en terugkeerde om de mensen te leren hoe ze moeten leven.” 

“Maar waar woont Ode’imin nu, oma?” vroeg ik haar. “Hij woont nu in de maan, hun, antwoorde grootmoeder, en ik zag haar donkere ogen glinsteren in het maanlicht. De Midewigaan, het Medicijnhuis, is ter ere van hem opgericht, en iedere keer dat we bij heldere nacht omhoog kijken naar de maan herinneren we ons hem.” Plotseling opende ze haar ogen en keek omhoog, haar lippen getuit. “Kijk!” fluisterde ze, “zie je die schaduw in de maan? Dat is Ode’imin die de grootvader-drum vasthoudt en beschermt.”

Met mijn ogen toegeknepen tegen het heldere maanlicht en opgewonden omdat ik me de vele verhalen die mijn grootmoeder me over Gimishoomisinaan, de Grootvader Waterdrum, had verteld, keek in de richting van de volle maan. Ik knikte. “Ik zie hem!” riep ik uit. Grootmoeder glimlachte. “Door Ode’imin,” zei ze, “leert Gookomisinaan Dibik-giizis, onze grootmoeder de nachtzon, de mannen van het Medicijnhuis goed te zorgen voor dit heilige instrument, en ook heeft ze de vrouwen geïnstrueerd hoe ze de mannen moeten leren om hun hart te gebruiken en hun harten met de drum te verbinden.”

Na een korte adempauze, die ze schijnbaar gebruikte om na te denken over wat ze me net had verteld, besloot grootmoeder haar verhaal als volgt af te sluiten: “Zo heilig is de vertelling over Ode’imin die in de maan leeft om over de waterdrum te waken, dat thuis op Schildpadeiland waar mijn volk leeft, de ma'iinganag, de wolven ’s nachts wanneer het volle maan is, huilen. Ze huilen niet zomaar; ze huilen naar Gookomisinaan om Ode’imin en de Grootvader Waterdrum te eren…”

Grootmoeder sloeg haar arm om mijn schouder terwijl we naar binnen liepen. Die nacht droomde ik over Ode’imin die in de maan woont. En ofschoon er geen wolven zijn waar wij woonden, kon ik zweren dat ik er een in de verte kon horen huilen naar de Hartbessenmaan. Grootmoeder was een geweldige verhalenverteller…

*Om meer te lezen over de verschillende Ojibwe maanfasen, bezoek: Stories and Teachings from the earth, part 13.

** "Hun": een Amerikaanse afkorting voor "honey", zoals mijn grootmoeder mij vaak noemde. 

Illustraties, van boven naar beneden:

"Song of the Heart Berry Moon" ©2023 Zhaawano Giizhik. Bezoek de webshop voor details en prijzen van het schilderij.

"Midnight Offering to the Boy in the Moon" ©2023 Zhaawano Giizhik. Bezoek de webshop voor details en prijzen van het schilderij.

OVERIGE BLOGAFLEVERINGEN: 

De Geboorte van de Zon, de Aarde en de Maan

BLOG UPDATE NOTIFICATIE

Meld je aan voor blog updates door "blog" in te vullen onder het kopje "gewenst product" en je naam en e-mail adres in te vullen. De gegevens die je invult worden als strikt vertrouwelijk behandeld.